PHÂN BÓN TAN NHANH - TAN CHẬM - KHÔNG TAN

1.      Nguồn nguyên liệu

Trong quá trình sản xuất phân bón như Urea, DAP MAP và Kali nhà sản xuất thường dùng những chất áo bọc dành riêng cho phân hóa học. Chúng giúp duy trì chất lượng phân bón, chống đóng vón, chống hoặc giảm độ hút ẩm, ít tạo bụi và ít mòn, bể vụn trong quá trình dịch chuyển.

Phân Urea CO(NH₄)₂:  Trên thị trường có bán 2 loại phân Urea có chất lượng giống nhau: Loại hạt màu trắng, hạt to tròn, dễ tan trong nước, có nhược điểm hút ẩm mạnh. Loại có dạng viên nhỏ như trứng cá, loại này có thêm chất chống ẩm nên dễ bảo quản, vận chuyển. Hạt Urea tan nhanh trong nước và dễ bốc hơi, nếu gặp nhiệt độ càng cao thì khả năng bốc thoát hơi mất đạm càng nhanh.


2.      Khả năng tan

Như chúng ta biết, 60-65% lượng phân bị mất đi đó là do rửa trôi và Nitrate hóa/Bay hơi. Khả năng hòa tan của từng loại phân bón hóa học là khác nhau. Tùy vào chủng loại phân bón, nhóm phân bón, công thức phân mà có độ tan và tốc độ tan khác nhau khi bón vào đất. Nếu so sánh giữa Urea (đạm-N), DAP (lân hòa tan cao-P₂O₅) và Kali (K₂O) thì Urea và Kali là 2 loại dễ dàng tan trong nước (tan hoàn toàn); Phân Urea, phân Kali là những phân tan nhanh; dễ gây cháy lá, héo rễ non và lông hút của cây nếu để phân tiếp xúc trực tiếp; dễ bay hơi, rửa trôi, tồn tại lâu trong nước ruộng sẽ gây ra độc tố. Vì vậy không nên bón phân phơi lên mặt ruộng, vườn; khi bón cần thao tác cẩn thận và bón làm nhiều lần. Trong khi đó DAP tan rất chậm và cần thời gian để tan hết hoàn toàn; Độ tan trong nước của DAP và MAP vào khoảng 60 - 80% P₂O₅. Phân lân thường lâu tan, có thể tồn tại trong đất thời gian dài, nên bón lót hết định lượng theo qui trình kỹ thuật.

Ngoài ra, đối với một số phân bón hỗn hợp có kết hợp một số khoáng khó tan, hoặc không tan trong nước mà nó chỉ phân rã sau khi hấp thụ được lượng nước từ đủ đến nhiều hơn như hạt Silic (SiO₂), hạt này không tan mà chỉ rã ra khi no nước. Tùy vào nhà sản suất mà bổ sung thành phần hạt này nhiều hay ít và độ mịn của hạt khác nhau sau khi rã ra.

3.      Điều kiện môi trường

3.1  Lượng nước:

Lượng nước tưới sau khi bón ảnh hưởng đến chế độ nước trong đất và độ ẩm của không khí. Nó ảnh hưởng đến khả năng phân rã của hạt phân, khả năng hút chất dinh dưỡng của cây và sự chuyển hóa cũng như rửa trôi chất dinh dưỡng, lớp đất mặt màu mỡ…

-         Cây trồng dưới nước: Đối với trường hợp này khi hạt phân vào nước sẽ bị thủy phân dễ dàng và cung cấp dinh dưỡng được ngay cho cây trồng. Do có đủ lượng nước để hạt phân bón có thể tan hoàn toàn nên nông dân sẽ không phát hiện vật chất để làm phân bón dạng viên còn xót lại.

-         Cây trồng cạn: Đối với trường hợp này hạt phân bị chi phối bởi nhiều yếu tố, trong đó có việc cung cấp nước sau khi bón vào đất. Thông thường sau khi bón phân thì cần tưới 1 lượng nước nhất định và tưới định kỳ để hạt phân hút nước và tan ra đi vào đất cung cấp cho cây trồng dinh dưỡng thiết yếu. Lưu ý khi gặp lượng mưa lớn, tưới dư thừa nước, gây tình trạng rửa trôi dinh dưỡng (kể cả dinh dưỡng đa, trung và vi lượng).

Việc không tưới nước sau khi bón phân, đặc biệt trong mùa khô hoặc thiếu nước tưới làm hạt phân không hấp thu đủ lượng nước để phân rã, hạt phân trên mặt đất sẽ bị thất thoát bằng con đường bốc hơi dần vào không khí, nên hiệu quả sử dụng phân bón đối với cây trồng sẽ giảm đi rõ rệt.

+ Đối với những hạt phân dễ bốc hơi như hạt Urea thì chỉ sau 1 thời gian ngắn sẽ không còn thấy sự hiện diện của hạt này dù không tưới hay tưới ít. Nhưng nếu sử dụng Urea dạng phức chất như SA thì vẫn gặp khó khăn trong việc phân hủy nếu thiếu nước, thiếu độ ẩm.

+ Phân Kali tuy không bốc hơi như phân Urea, nhưng nếu không hấp thụ được một lượng nước nhất định thì nó vẫn hiện diện và không tan hết ngay hoàn toàn.

+ Đặc biệt, hạt phân có thành phần là DAP hoặc MAP nó hút ẩm khó hơn nên nếu lượng nước cung cấp sau khi bón không đủ hoặc không tưới thì sự hiện diện của nó rất lâu, tan rất ít, dần chuyển sang mất màu (trắng đục) thì dinh dưỡng cũng mất dần và không tồn tại trong hạt phân đó. Do đó, sau thời gian trên đất cây trồng cạn vẫn còn thấy hiện dạng hạt màu trắng đục, cứng thì đó là lỏi, vật chất tạo hạt còn lại của hạt DAP sau khi gốc đạm (N) bị bốc hơi hoặc đi vào đất; gốc lân (P₂O₅) bị keo đất hấp thụ. Tùy vào thành phần chất tạo hạt mà thời gian phân hủy dài hay ngắn, tan rã vào đất hoặc tạo cát trên mặt mà có thể thấy sự hiện diện của nó hay không

3.2  Ẩm độ tương đối:

Là nhân tố ảnh hưởng đến tính hút ẩm của phân hóa học. Ẩm độ cao, nghĩa là lượng nước trong đất và trong không khí cao, ẩm độ cao hơn hạt phân sẽ giúp hạt phân dễ dàng hút ẩm để tan chảy ra (có lợi sau khi bón). Ẩm độ có liên quan đến nhiệt độ không khí, lượng nước cung cấp tạo để một tiểu khí hậu trong khu vực bón, tạo điều kiện cho hạt phân phân rã nhanh hay chậm khác nhau.

Ngoài ra, do thành phần hóa học của phân, có thể chống lại quá trình hút ẩm cũng như hạn chế quá trình thủy phân của các vật chất trong hạt phân. Cấu trúc hạt và độ xốp, thời gian tiếp xúc, diện tích bề mặt cũng ảnh hưởng đến khả năng hút ẩm của hạt phân, dẫn đến tan nhanh hay chậm.

     3.3 Nhiệt độ:

Nhiệt độ không khí sẽ quyết định phân bón tan theo dạng bốc hơi nhanh hay chậm. Trong đó hạt Urea rất dễ bốc hơi khi gặp nhiệt độ cao, thời tiết nắng nóng thường làm cho giảm hiệu quả cung cấp N cho cây trồng và dễ gây độc cho cây, gây hư hại rễ như cháy đầu rễ tơ, cháy lá…

Nhiệt độ thấp kìm hãm quá trình hấp thu dinh dưỡng của cây trồng; Nhiệt độ cao thúc đẩy quá trình chuyển nitrat hoá và phản ứng nitrat hoá tạo thành NO3- hoặc N2 làm cho đạm bị tổn thất nhanh, cây trồng không hấp thu kịp.

* Hiệu quả của phân bón Nhanh tan và Chậm tan

Với cây được bón phân nhanh tan: Do phân tan ngay vào dung dịch đất cây trồng hút nhiều dinh dưỡng một lúc do vậy ta thấy màu lá chuyển sang xanh nhanh, cây đâm chồi, ra lá mới nhanh. Đa số nông dân khi bón phân cho cây thấy cây chuyển sang xanh tức thì nên cho đó là phân tốt. Tuy nhiên chỉ trong thời gian ngắn khi lượng phân trong đất được cây hút và bị thất thoát mạnh khiến dinh dưỡng bị thiếu hụt so với nhu cầu của cây nên màu xanh lá lại chuyển nhanh từ xanh sang vàng. Hiệu quả sử dụng phân bón thấp.

Với cây được bón phân chậm tan: Do dinh dưỡng trong phân được phóng thích ra môi trường đất một cách từ từ và liên tục nên cây trồng sử dụng được lâu dài, hiệu quả sử dụng phân cao hơn, không có giai đoạn nào bị thiếu hụt dinh dưỡng nên tuy cây chuyển sang màu xanh chậm nhưng cây trồng khỏe mạnh và màu xanh được giữ bền lâu hơn so với cây bón phân tan nhanh. Phân chậm tan được xử lý bằng một số chất phụ gia có tác dụng làm giảm tốc độ tan của phân bón. Một thời gian sau khi bón có thể chúng ta còn thấy dấu vết hạt phân nhưng thực chất dinh dưỡng trong phân đã được cây trồng sử dụng hết.